Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đã vượt 400 tỷ USD. Trong bối cảnh xu thế bảo hộ thương mại tại nhiều thị trường lớn ngày càng tăng, dự báo năm 2025, hàng Việt sẽ đối diện với các vụ kiện phòng vệ thương mại nhiều hơn và phức tạp hơn.
Xuất khẩu của Việt Nam cần vượt qua các rào cản phòng vệ thương mại.
Tăng về số lượng và mức độ phức tạp
Với tổng số 32 vụ việc khởi xướng điều tra với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2024, tính trung bình, mỗi tháng có hơn 2,6 vụ việc mới. Sản phẩm bị khởi xướng điều tra là những mặt hàng có trị giá xuất khẩu tỷ USD, như pin mặt trời, sắt, thép, nhôm, xơ sợi …, nhưng cũng có những mặt hàng có giá trị xuất khẩu chỉ vài triệu USD, như đĩa giấy, vỏ viên nhộng…
Theo bà Nguyễn Yến Ngọc, Trưởng phòng Xử lý Phòng vệ thương mại nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại, đây là con số cao thứ 2 trong lịch sử và chỉ thấp hơn năm 2020 (39 vụ việc). Những con số điều tra mới trong năm 2024 đã tăng gấp đôi so với năm 2023, các cuộc điều tra phòng vệ thương mại không chỉ tăng về số lượng mà còn trở nên phức tạp hơn, khi nhiều quốc gia điều tra các nội dung mới chưa từng có tiền lệ. Cụ thể, Mỹ điều tra trợ cấp xuyên quốc gia với pin mặt trời và vỏ viên nhộng; Canada lần đầu tiên điều tra chống lẩn tránh với một nước…
Số vụ việc điều tra “kép” (vừa chống bán phá giá, vừa chống trợ cấp hoặc tự vệ) cũng nhiều hơn và đã xuất hiện thị trường lần đầu tiên khởi kiện hàng nhập khẩu từ Việt Nam (Nam Phi khởi xướng điều tra lẩn tránh thuế với lốp xe ô tô, xe buýt và xe tải)…
Mỹ, Ấn Độ, Canada và Indonesia là 4 thị trường có xu hướng điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất đối với Việt Nam trong năm qua. Trong đó, Mỹ là một trong những nước thành viên WTO thực hiện điều tra phòng vệ thương mại nhiều nhất đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Riêng năm 2024, Mỹ khởi xướng 11 vụ việc mới trong tổng số 70 vụ việc đã và đang điều tra.
Ông Đỗ Ngọc Hưng, tham tán thương mại, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Mỹ cho biết: “Xuất khẩu sang Mỹ tăng cao, nhưng các vụ việc phòng vệ cũng tỷ lệ thuận theo kim ngạch xuất khẩu. Điểm mới là Mỹ áp dụng đồng thời cả điều tra phá giá và trợ cấp, thậm chí đưa vào các yếu tố mới, như tính trợ cấp xuyên biên giới, các quy định về lao động và môi trường”.
Các vụ việc phòng vệ thương mại tại Mỹ gia tăng bởi nhiều yếu tố, như thặng dư thương mại lớn của Việt Nam với Mỹ; hàng hóa Việt Nam ngày càng chiếm lĩnh thị trường nhờ giá cả cạnh tranh và chất lượng cải thiện, gây ra xung đột lợi ích với các nhà sản xuất nội địa tại thị trường nhập khẩu. Ngoài ra, còn do chính sách bảo hộ của Mỹ gia tăng mạnh mẽ đặc biệt trong thời kỳ tân tổng thống thứ 47, tập trung vào việc bảo vệ ngành sản xuất nội địa và lao động trong nước.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, phòng vệ thương mại gia tăng đã làm ảnh hưởng tiêu cực tới ngành sản xuất. Các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong việc theo kiện, mất nhiều thời gian, chi phí cơ hội và tiền bạc.
Ông Phạm Công Toản, Phó giám đốc Sở Công thương Bắc Giang chia sẻ, ngành sản xuất pin năng lượng mặt trời tại địa phương này đang đối mặt nhiều khó khăn do hệ lụy từ các vụ việc phòng vệ thương mại.
Bắc Giang hiện có 14 doanh nghiệp 100% vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, với tổng mức đầu tư lớn, riêng vốn giải ngân đã đạt hơn 2 tỷ USD. Năm 2023, lĩnh vực tấm pin năng lượng mặt trời đóng góp tới hơn 7 tỷ USD cho tổng giá trị sản xuất công nghiệp của tỉnh Bắc Giang, nhưng năm 2024 giảm mạnh, chỉ còn khoảng 4 – 5 tỷ USD.
“Từ năm 2021 đến nay, chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn trong các vụ việc phòng vệ thương mại, có những doanh nghiệp giảm đến trên 50% sản lượng”, ông Toản nói.
Cần phải nói thêm, sản phẩm pin năng lượng mặt trời cũng là mặt hàng xuất khẩu hiếm hoi ở Việt Nam có liên quan đến tất cả biện pháp phòng vệ thương mại do Mỹ áp dụng, gồm điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ, lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại.
Chủ động để đối phó hiệu quả
Trước xu hướng bảo vệ ngành sản xuất nội địa và gia tăng áp dụng các rào cản kỹ thuật, áp thuế phòng vệ, năm 2025, hàng Việt xuất khẩu sẽ đối diện với các vụ kiện phòng vệ thế hệ mới nhiều hơn, phức tạp, tốn kém và nguy hiểm hơn tại nhiều thị trường, điển hình là Mỹ, Ấn Độ.
Theo danh sách cảnh báo sớm, một số ngành hàng có rủi ro lớn trong việc bị điều tra phòng vệ thương mại là gỗ dán, tủ gỗ, thép chống ăn mòn, thép cán nóng, cáp thép dự ứng lực, ống thép hàn, nhôm thanh định hình, ống đồng, kính nổi, nhựa PET…
Ông Trịnh Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại cảnh báo: “Doanh nghiệp xuất khẩu những mặt hàng nói trên cần tăng cường theo dõi, tìm hiểu các quy định điều tra phòng vệ thương mại của nước nhập khẩu và phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng để đối phó hiệu quả với các rủi ro này”.
Sau khi xuất khẩu mang về gần 406 tỷ USD trong năm 2024, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu khoảng 12%, trong năm nay, nghĩa là kim ngạch xuất khẩu sẽ vượt 450 tỷ USD. Khi xuất khẩu gia tăng, chắc chắn các vụ việc phòng vệ sẽ còn tăng mạnh.
Các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo như dệt may, da giày, hàng điện tử, máy móc, thiết bị của Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ có kim ngạch lớn cần hết sức lưu ý các biện pháp phòng vệ thương mại. Bởi, tuy kim ngạch xuất khẩu lớn, nhưng tỷ trọng tham gia của Việt Nam trong chuỗi giá trị vẫn thấp, nguồn nguyên liệu đầu vào phải nhập khẩu với khối lượng lớn.
Việc tăng sử dụng nguyên liệu nội địa, đa dạng hóa đầu vào, minh bạch hóa xuất xứ sẽ giúp các ngành xuất khẩu bền vững, giảm thiểu rủi ro. Doanh nghiệp nên ưu tiên sử dụng nguyên liệu từ nguồn nội địa hoặc từ các thị trường không bị điều tra phòng vệ để giảm nguy cơ bị áp thuế chống lẩn tránh; bảo đảm tuân thủ các quy định tại nước sở tại; thường xuyên cập nhật tình hình từ các đối tác bản xứ; xây dựng lộ trình cạnh tranh bằng chất lượng và giá thay vì tập trung nhiều vào cạnh tranh về giá như hiện nay; cải tiến sản phẩm, nâng cấp công nghệ, làm chủ công nghệ lõi, cải tiến quy trình kiểm soát, đổi mới hệ thống quản lý, hợp tác nhiều hơn với doanh nghiệp trong nước tạo chuỗi giá trị lâu dài và đa dạng thị trường sẽ là kế hoạch tốt cho con đường phát triển bền vững của doanh nghiệp Việt Nam.
Nguồn: Thế giới và Việt Nam