Năm 2025, thế giới ẩm thực trở nên sôi động hơn bao giờ hết, khi các xu hướng không chỉ phản ánh khẩu vị đa dạng mà còn mang đậm dấu ấn toàn cầu, chú trọng đến sức khỏe và tính bền vững. Để giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm như tiểu đường, đột quỵ, tim mạch, vỡ động mạch ở các cơ quan; các bệnh truyền nhiễm như HMPV đang bùng phát ở Trung Quốc, cúm các loại, sốt rét, tả, đậu mùa khỉ, … và tăng cường hệ miễn dịch, sức đề kháng thì ngoài các biện pháp như tập luyện thể dục thể thao rèn luyện sức khỏe cơ thể, thiền/ yoga với thiên nhiên tập luyện sức khỏe tinh thần mỗi người nên có chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng cùng phối kết hợp để tổng hòa tăng cường nhất.

Chế độ ăn uống lành mạnh giúp tăng cường hệ miễn dịch và hạn chế các bệnh. (Nguồn: Học viện Y Dược)

Kiểm soát lượng đường

Tiêu thụ quá nhiều đường, đặc biệt là ở dạng fructose, có thể gây hại cho gan và dẫn đến tích tụ mỡ trong gan. Lượng đường fructose cao có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Các nghiên cứu cho thấy những người tiêu thụ đồ uống có đường như soda, nước ngọt có ga, nước cam ép, … hàng ngày có nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ cao hơn 50% so với những người không tiêu thụ đồ uống có đường.

Trung bình một người Việt Nam tiêu thụ khoảng 46,5gr đường tự do/ngày, gần bằng mức giới hạn tối đa (50gr/ngày) và cao gần gấp đôi so với mức tiêu thụ là dưới 25gr/ngày theo khuyến cáo của WHO.

Lượng đường có trong một số loại nước ngọt. (Nguồn: Sở Y tế Hồ Chí Minh)

Cắt giảm muối

Có thể bạn chưa biết, trong một bát phở bò bình dân vào buổi sáng đã chứa đến 3,32gr muối. Một suất cơm văn phòng gồm thịt ba chỉ, đậu phụ chứa 6,83gr muối; bữa tối với cơm rang thập cẩm chứa 3,24gr muối. Như vậy, tổng cộng một ngày, một người ăn đến 13,39gr muối, trong khi chỉ nên ăn dưới 5gr/ngày.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị thực hiện giảm tiêu thụ muối xuống dưới 5gr/ngày sẽ cứu sống 2,5 triệu người mỗi năm trên toàn cầu. Hiện mức tiêu thụ muối trung bình của người trưởng thành Việt Nam gần gấp 2 lần mức khuyến cáo với 9,4gr muối/ngày.

Lượng muối trong một số món ăn phổ biến theo Bệnh viện Trường Đại học Y dược Huế

Ăn đa dạng các loại thực phẩm

Theo Viện Dinh dưỡng quốc gia (Bộ Y tế), trong một bữa ăn, sự đa dạng về thực phẩm là rất cần thiết, nhưng người ta cũng không thể ăn quá nhiều loại thực phẩm trong một bữa, hay thậm chí trong một ngày. Thay đổi thường xuyên các loại thực phẩm hàng ngày, phối kết hợp các vị, “thực phẩm là thuốc” là điều cần luôn được chú ý. Trong các chất dinh dưỡng đó có:

Thứ nhất là chất đạm (protein) gồm 20 axit amin trong đó 9 axit amin cơ thể không thể tự tổng hợp được và nhất thiết phải đưa vào cơ thể qua thực phẩm (gọi là các axit amin cần thiết).

Thứ hai, chất béo (lipid) gồm axit béo no và không no, trong đó đáng chú ý có axit linoleic, axit arachidonic, DHA (axit docosahexaenoic) …

Thứ ba, chất bột đường (gluxit) chủ yếu cung cấp năng lượng.

Thứ tư, Vitamin gồm các vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) và các vitamin tan trong nước (C, B1, B2, B6, B12, axit folic, biotin).

Thứ năm, chất dinh dưỡng trong cơ thể có tới 60 loại nhưng mới xác định được vai trò sinh học của 16 chất. Ngoài ra, nước chiếm 2/3 trọng lượng cơ thể.

Thứ sáu, chất xơ rất cần thiết để bảo đảm hoạt động bình thường của bộ máy tiêu hóa.

Mỗi loại thực phẩm đều cung cấp một số chất dinh dưỡng nhất định nhưng ở tỷ lệ khác nhau. Không một thực phẩm nào là hoàn hảo và có thể cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cho nhu cầu của cơ thể.

Chính vì vậy, cách ăn uống thông minh nhất là phối hợp ăn nhiều loại thực phẩm và thường xuyên thay đổi món ăn để cung cấp các chất dinh dưỡng đáp ứng cho nhu cầu dinh dưỡng phức tạp của cơ thể. Mỗi ngày mỗi người cần ăn các loại thực phẩm đại diện 4 nhóm thực phẩm trong đó nên ưu tiên sử dụng các thực phẩm có nguồn gốc thực vật nhiều hơn.

Giảm sử dụng chất béo và dầu có hại

Chất béo được phân chia làm 3 loại chất béo chuyển hóa, chất béo không bão hòa và chất béo bão hòa. Chất béo chuyển hóa là loại chất béo xấu không có giá trị dinh dưỡng và có hại cho sức khỏe của bạn. Chất béo này thường được tìm thấy trong thực phẩm chiên, xào, thức ăn nhanh đã qua chế biến hoặc thực phẩm nướng. Chất béo bão hòa và chất béo không bão hòa sẽ hữu ích nếu bạn biết cách sử dụng chất béo ở mức vừa phải và đúng cách.

Hạn chế rượu bia

Uống vừa phải rượu bia có lợi cho cơ thể nhưng nếu sử dụng quá mức thì những tác hại của nó lại lớn hơn rất nhiều như gây ra các bệnh gan, tụy, các vấn đề tim mạch…

Uống rượu quá mức và lâu ngày tạo ra một loạt các tổn thương gan, đặc trưng nhất là nhiễm mỡ, viêm gan và xơ gan. Khi uống > 40gr rượu/ngày sẽ làm tăng nguy cơ bị viêm tụy cấp và mãn tính. Ngoài ra, uống rượu cũng tăng nguy cơ bị sỏi mật có triệu chứng.

TS.BS Trương Hồng Sơn, Viện trưởng Viện Y học Ứng dụng Việt Nam, cho biết, uống rượu bia có thể gây tổn thương viêm loét dạ dày, xơ gan… Ngoài ra, uống rượu bia còn ảnh hưởng đến rối loạn hành vi và nhận thức gây ra các hành vi gây rối hoặc tai nạn giao thông.

Vì thế, uống rượu bia nói chung nên được hạn chế, không nên quá vui vẻ mà uống liên tục trong nhiều ngày. Trong trường hợp phải uống rượu bia thì tốt nhất không sử dụng quá 2 đơn vị cồn mỗi ngày với nam giới, 1 đơn vị cồn với nữ giới và không uống quá 5 ngày mỗi tuần đồng thời không lái xe tham gia giao thông khi sử dụng đồ uống có cồn.

Tăng cường sử dụng các loại đồ uống, sản phẩm tự nhiên

Nước ép rau củ quả, trà xanh, trà hoa cúc, sữa hạnh nhân, nước lá tre gai, nước khế chua ngâm đường phèn, nước lá tía tô, nước mía, nước chanh gừng, nước dừa tươi, nước lá dòi tím … hay thâm chỉ là nước khoáng, nước lọc vừa góp phần cung cấp nước cho cơ thể vừa là nguồn lực tự nhiên giúp thanh lọc các cơ quan, bổ sung các dưỡng chất cho chúng giúp cân bằng, xây dựng cơ thể khỏe mạnh

Rau, đậu, nấm, ngũ cốc còn cám, tiêu, gừng, tỏi, đậu, nghệ, sả, cá, thực phẩm tươi … mang tính ấm, tính kiềm nên được ưu tiên sử dụng nhiều hơn thịt gà, thịt bò, sữa động vật, thực phẩm đóng hộp, thực phẩm chế biến sẵn mang nhiều tính hàn, tính axit sẽ giúp kháng khuẩn, kháng virus tự nhiên, tăng sức đề kháng miễn dịch của cơ thể lên rất tốt trong tình hình dịch bệnh, thời tiết diễn biến ngày càng thất thường và xuất hiện nhiều chủng vi khuẩn, vi rút mới như hiện nay.